رقابت استراتژیک ایران با امریکا بر سر چهار موضوع کلیدی - فصل دوم

تنها کمی پس از آن بود که اتحادیه اروپا نیز نقش خود را در تحمیل تحریم واردات پتروشیمی ایران افزایش داد و ممنوعیت­هایی را برای ایران در سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی اروپا وضع نمود. این اتحادیه محدودیت هایی را در خصوص مسدود نمودن دارایی های ایران در اروپا ، ممنوعیت تجارت طلا و دیگر مواد با ارزش به ایران تحمیل نمود. بطور مثال الزامات این اتحادیه برای کاهش مداوم واردات نفت از ایران باعث  گردید که در آمد نفتی ایران از 9.8 میلیارد دلار در ماه ژوئیه 2011 به مبلغی معادل 2.9 میلیارد دلار در ماه مشابه در سال 2012 کاهش یابد.

با این حال معافیت هایی برای برخی از کشورها که بطور چشمیگیری صنعت ایشان متکی بر نفت ایران بوده است یعنی چین، هند، کره جنوبی و ژاپن وضع گردید، اما می بایست این کشورها نیز به آرامی واردات خود را از ایران کاهش دهند.   چین بزرگترین وارد کننده نفت ایران واردات خود را در سال 2012 حدود 22 درصد کاهش داده است؛ هند، بزرگترین مشتری ایران نیز واردات خود را 15 درصدکه در سال جاری 2013 حدود 10 تا 15 درصد کاهش پیش بینی نموده است؛ کره جنوبی حدود 39 درصد و قرار است در سال جاری نیز  حدود 20 درصد کاهش دهد؛ ژاپن نیز در سال 2012 حدود 18 درصد کاهش واردات داشت که در سال جاری این میزان 15 درصد کاهش خواهد بود.

زمان و تأثیر نهایی تحریم ها

نتیجه تحریم های 2011 بعد از این سال روشن گردید. در تاریخ 9 ژانویه 2013 ، بانک مرکزی ایران افشا نمود که تورم سالانه ای معادل 27 درصد به ایران در خصوص تحریم ها تحمیل شده است.

در گزارش 8 ژانویه 2013 که توسط اداره اطلاعات انرژی امریکا ( EIA ) منتشر شد به دلیل افزایش هزینه های نگهداری و کاهش طبیعی نفت ایران ، تولید نفت ایران به طور چشمگیری کاهش یافته است. همچنین در قانونی که در 2 ژانویه 2013 توسط امریکا وضع گردید بر اساس آن مجوز مسدود نمودن اموال و دارایی های اشخاصی را که در زمینه ارایه کالا و خدمات در خصوص انرژی، کشتی سازی ، حمل و نقل ، انتقال و بیمه را برای آن دسته از عملیاتی که مرتبط با موضوع تحریم ها است، فعالیت می نمایند را فراهم می نماید. همچنین در تاریخ 6 فوریه صدا و سیمای ایران به دلیل نقض حقوق بشر و همچنین انتقالات فلزات گرانبها و نیمه تمام فلزات و نرم افزارهای مرتبط با یکپارچه سازی فرآیندهای صنعتی (نرم افزارهایERP و MRP ) نیز به لیست تحریم ها اضافه شده اند. این تحریم ها دریافت درآمدهای فروش نفت را برای ایران سخت مشکل می نماید.

واکنش دولت ایران

تأثیر تحریم ها بر ایران در ادامه کاهش صادرات انرژی ایران ، فلج شدن سرمایه گذاری مستقیم خارجی ایران ، مشکلات تجارت و بانکداری؛ بر کشور عمیق تر و بی ثبات تر شده است. ارزش ریال بی ثبات بوده و بطور مداوم کاهش یافته است. کاهش ذخایر ارزی ایران، کاهش درآمد نفتی ، مشکلات پیش روی سیستم مالی ایران و رشد مجازات های بین المللی برای نقض تحریم ها از تأثیرات این تحریم ها می باشد. این در حالی است که اظهارات مسئولین ایران تأثیر تحریم ها حداقل خوانده شده و مشکلات دیگری را از جمله سوء مدیریت، فساد اقتصادی از دلایل مشکلات پیش آمده ذکر می کنند و همچنین تحریم اشخاص و مسئولین دولتی ایران را غیر قانونی اعلام می نمایند.

بررسی تأثیر تحریم ها بر صادرات نفت و گاز ایران

بررسی تأثیر تحریم بر اقتصاد کلان ایران دشوار است. اقتصاد ایران بطور ساختاری متکی به نفت و یارانه های داخلی است. همچنین اطلاعات اساسی اقتصادی ایران نامطمئن هستند و امکان بررسی نقطه ای داده های کلان نا ممکن است. در بهترین حالت می توان از روند سه ماهه یا شش ماهه بخشهای اقتصادی بهره گرفت. مقایسه روند سالهای گذشته تا کنون نشان دهنده آن است که تحریم ها اثری جدی بر اقتصاد ایران گذاشته است. همه نشانه ها شامل توقف و یا کاهش تولید صنعتی، فرار گسترده مغزها در ایران که حدود 200 هزار نفر تخمین زده شده است، گزارش های مختلف اعتصاب های کارگری به دلیل عدم پرداخت دستمزد کارگران، تورم کالاهای مصرفی بطور میانگین 40 تا 50 درصد و همچنین افزایش هزینه های حفظ و نگهداری میادین نفتی باعث گردیده است که توان تولید نفت ایران کاهش یابد و انتظار از تحریم ها این است که این میزان در سال جاری 2013 به سقف 200 هزار بشکه در روز کاهش یابد.   همچنین با توجه به آنکه ایران دارای بزرگترین ذخایر اثبات شده گاز جهان است و برای استخراج آن طبق برنامه تا سال 2018 به جذب 145 میلیارد دلار نیاز دارد بعید به نظر می رسد که با تحریم های حاضر بتواند قادر به جذب این سرمایه برای توسعه گاز طبق برنامه های پیش بینی شده خود باشد.

بررسی تأثیر تحریم ها بر سیستم مالی ، بانکی و تجاری ایران

تحریم های مالی امریکا و مقررات مربوط به بیمه اتحادیه اروپا مانع از توانایی کشورهای دیگر به تأمین مالی و پرداخت معاملات نفتی آنها با ایران شده است. از سوی دیگر با پیشی گرفتن تولید نفت ایران از فروش آن ، ایران در حال آماده سازی امکان ذخیره نفت بیشتر تا میزان 8 میلیون بشکه برای سال جاری است و مجبور گردیده است که از تانکر برای حمل و نقل نفت استفاده نماید. به گفته آژانس بین المللی انرژی ایران ظرفیت ذخیره سازی 25 میلیون بشکه نفت را دارد.

ارز ایران به مدت طولانی توسط دولت ایران بطور مصنوعی برای استطاعت پرداخت یارانه ها بالا نگاه داشته شده است و بر اساس تحریم های صورت پذیرفته سختگیرانه حدود 80 درصد ارزش خود را از دست داده است. ارزش دلار به ریال در سال 2013 به مبلغ 37000 ریال و در اکتبر 2012 به مبلغ 28000 ریال و در 27 سپتامبر 2011 به مبلغ 13000 ریال ارزش گذاری شده است.  بنا به گزارش ها نرخ تورم واقعی سالانه از 29 درصد ادعا شده دولتی به 70 درصد افزایش یافته است. در اکتبر 2012 قیمت مواد غذایی در ایران به سرعت در حال افزایش بود و قیمت برخی غذاهای کلیدی مانند مرغ برای اکثر ایرانیان غیر قابل تحمل شده است. بر اساس آمارها، تخمین زده شده است که اقتصاد ایران در سال 2012 به میزان 3.5 درصد رشد اقتصادی تجربه نماید.

این مشکلات با درآمد نفت که کاهش یافته است برای کشوری که حدود 70 درصد از منابع مالی خود را از طریق فروش نفت تأمین می نمود می تواند دسترسی به مواد غذایی را در کشور تحت تأثیر خود قرار دهد.  بر اساس گزارش سازمان تجارت جهانی ایران در سال 2010 به میزان 8.2 میلیارد دلار مواد غذایی و 9.4 میلیارد دلار حصولات کشاورزی وارد نموده است.

پیامدها برای سیاست ایالات متحده

هنوز معلوم نیست که ایران در مقابل فشارها در مقابل 1+5 و در واقع برنامه هسته ای خود را متوقف نماید بدون آنکه هزینه هایی که در این خصوص در سال های اخیر پرداخت نموده را در نظر بگیرد. ایران دنبال ترکیبی از تمرد دیپلماتیک، مذاکره و ادامه تاکتیک حرکت آهسته به سمت جلو برای برنامه های خود می باشد. در صورت تلاش ایران برای دست یابی واقعی به تسلیحات اتمی ، این امر یک چالش نظامی برای آمریکا و متحدانش در منطقه از سوی ایران محسوب می گردد. همچنین ایران پس از نا آرامی های 2009 تلاش های زیادی را برای بالا بردن ضریب امنیت داخلی خود نموده است، همچنین از سال 2012 از حمایت قابل توجهی از مردم در توسعه برنامه هسته ای خود برخوردار شده است. ایالات متحده در خصوص آنکه حکومت ایران منفور و شکننده است بسیار محتاط عمل می کند. این ادعاها بیشتر توسط تبعیدی ها و گروه های مخالف موجود در عراق ارایه می شود.

چشم انداز آتی این تحریم ها نشان گر آن است که این حقیقت وجود دارد که تحریم ها با شکست مواجه شوند و در نتیجه آن  ایالات متحده و متحدان آن باید آماده رویارویی نهایی به اندازه یک برخورد یا یک درگیری قایل توجه در خلیج فارس باشند.  این در حالی است که بارها اسرائیل، ایران را به حمله پیشگیرانه اشاره تهدید نموده است. در این صورت امریکا برای مشارکت در جنگ نیاز به جلب توجه افکار عمومی جهان و جلب حمایت سایر کشورها دارد.