نقشه تحولات اقتصاد ایران در 50 ساله اخیر منتهی به 1387 چه می گوید

این نقشه شامل مجموعه تحولات ساختاری و بنیادی کشور ایران، تحولات پولی و مالی و تأثیر حوادث، نظام ها و اقتصاد بین­الملل و در نتیجه آن تحولات اقتصادی ایران را معرفی می نماید. عناوین تحولات اقتصادی ایران قابل خلاصه سازی نبوده و بهتر است به صورت دقیق از نقشه مطالعه گردد ولی در این مجال به صورت خلاصه، مجموعه تحولات ارایه می گردد.

   مهمترین تحولات دهه منتهی به 1347

مهمترین تحولات دهه 47 را باید صنعتی سازی ایران دانست. ایران کشوری سنتی و با بافت قدیمی بود که با شروع صنعتی سازی در 50 سال قبل ورود به انقلاب صنعتی را آغاز نموده است.  با تغییرات بنیادی در زیرساختهای تفکری کشور و ورود سازمانها و نهادهای اقتصادی به نظام اقتصادی کشور در این دهه گام عمیقی در صنعتی سازی کشور برداشته شد. مهمترین موضوعات تحولات که بیشتر در قالب صنعتی سازی ایران در این دهه صورت گرفته عبارتند از:

ç     اجرای اصلاحات ارضی و قوانین نیروی کار و برنامه های عمرانی توسعه ای کشور

ç     تشکیل شرکتهای سهامی، نهاد های سرمایه گذاری، سازمانهای توسعه ای و نهادهای مالی خصوصی و دولتی

ç     تغییر در ساختار محصولات صنعتی

ç     پایان کسری تراز پرداخت و کنترل سیاستهای پولی کشور با راه اندازی بانک مرکزی

ç     پیروی از سیاست نرخ ثابت ارز و وابستگی ریال به دلار در تمام دوره ها

 مهمترین تحولات دهه منتهی به 1357

اصلاحات نظام ارضی کشور و ایجاد نظام های فئودال، موجب فرار نیروی کار از بخش کشاورزی و ایجاد مهاجرت به شهرها را در این دهه رقم زده است. همچنین اتکای بیشتر به درآمدهای نفتی و افزایش شدید صادرات نفت و در کنار آن افزایش انفجاری بهای نفت موجب افزایش نقدینگی در جامعه گردید[1] که افزایش تورم را در ایران و شروع مداخلات دولت را در نظامهای قیمت گذاری و کلید زده است.

مهمترین تحولات در این دهه عبارتند از:

ç     افزایش انفجاری درآمد نفتی و به همان اندازه افزایش انفجاری واردات کالا

ç     افزایش اندازه دولت، افزایش بازرگانی داخلی و مداخلات مستقیم دولت در نظام های قیمت گذاری

ç     تغییر نظام ارزی کشور در سال 1353 و وابسته کردن ریال به سبدی از ارزهای مختلف

ç     مثبت شدن تراز ارزی در سال 55 تا سال 58

ç     نوسان در صادرات غیر نفتی و کاهش شدید پس از 57، کاهش محصولات کشاورزی

ç     پایان عملی جایگزینی واردات و کاهش انگیزه های تولید داخلی

ç     شروع مهاجرت به شهرها

مهمترین تحولات دهه منتهی به 1367

سقوط نظام شاهنشاهی در ایران موجبات تغییرات تفکر اقتصادی در ایران را در پی داشت. فرار مالکان بزرگ و مصادره املاک آنان و تقسیم زمین ها به قطعات کوچکتر و فرار سرمایه ها از ایران از سال 57 تا 60 از ایران و تحمیل جنگ عراق و قطع صدور نفت در یک دوره کوتاه مهمترین اتفاقات این دهه بوده­ است. همچنین در این بین سازمانها و نهادهای جدیدی نیز در پی مصادره املاک راه اندازی گردید.

مهمترین تحولات که بیشتر تحت تأثیر انقلاب و جنگ عراق در این دهه صورت گرفته عبارتند از:

ç     تقسیم املاک مالکان بزرگ توسط هیئت های هفت نفره و افزایش سهم کشاورزی و رکود از سال 62 به بعد

ç     شوک نفتی سال 59 و افزایش بهای نفت و افزایش واردات در سالهای بعد

ç     رونق صنایع پس از پایان جنگ به دلیل تخصیص ارز بیشتر و سیاستهای تشویقی

ç     دولتی نمودن بانکها و بیمه های خصوصی بر اساس قانون ملی نمودن بانکها و نهادها

ç     آغاز اجرای قانون عملیات بانکی بدن ربا از سال 63

مهمترین تحولات دهه منتهی به 1377

این دوره به عنوان دوره سازندگی نیز نامیده شده است. حذف مقررات دست و پاگیر صادرات و واردات، تشویق صادرات غیر نفتی با استفاده از نرخ سود ترجیحی، افزایش واردات ، حذف سیاستهای کنترلی و تکیه بر نظام های بازار، واگذاری بخشی از صنایع به بخش خصوصی از طریق سازمان بورس اوراق بهادار و یکسان سازی نرخ ارز و اعلام نرخ شناور ارزی را می توان مهمترین عناوین تحولات این دوره نام برد که به این ترتیب سایر عوامل نیز تحت تأثیر این تحولات شکل یافته اند. مهمترین تحولات در این دهه صورت گرفته عبارتند از:

ç     پایان دادن به پروژه های نیمه تمام اقتصادی و تشکیل سرمایه ثابت

ç     نوسان قیمت نفت و افزایش سهم ایران در اوپک نفتی

ç     رواج چک کارت، کارتهای مسافرتی و رشد اعتبارات بانکی و معرفی اوراق مشارکت برای اولین بار

ç     پی ریزی مؤسسات اعتباری غیر بانکی خصوصی و امکانات جدید بانکها جهت جذب منابع آزاد

ç     رونق گرفتن بورس و اجرای سیاستهای محتاطانه اقتصادی تحت تأثیر محیط بین الملل

مهمترین تحولات دهه منتهی به 1387

این دوره را می توان دوره موازنه ارزی کشور و ترازهای پرداخت دولتها دانست. بودجه عمومی کشور به دلیل افزایش بهای نفت بهبود یافته است. در اوایل دوره بخش ساختمان و مسکن رونق یافت که همزمان با بحران جهانی این بخش در ایران نیز دچار رکود گردیده است، قانون مالیات های مستقیم اشخاص حقوقی تعدیل یافته و سازمان امور مالیاتی در این دوره تشکیل یافته است.

همچنین ذخایر ارزی کشور در این دوره افزایش یافت و بورس نیز در این دوره رونق زیادی داشته است؛ اگر چه به همان اندازه نیز این بازار در این دوره افت و خیزهای زیادی را نیز تجربه نمود. مهمترین موضوعات تحولات در این دهه صورت گرفته عبارتند از:

ç     تنظیم بودجه عمومی بدون استفاده از تسهیلات سیستم بانکی

ç     مثبت شدن تراز پرداخت ها و تنظیم مقررات احتیاطی در بخشهای مختلف اقتصادی و مالی

ç     مجوز تأسیس بیمه ها و بانکهای خصوصی و اعطای تسهیلات کلان به بخش های مختلف اقتصادی

ç     کاهش نرخ سود مورد انتظار بانکها در جهت رونق بخشهای اقتصادی

ç     انتشار اوراق مشارکت طرح های عمرانی جهت تهیه کسری بودجه کشور بر پایه عدم استقراض نظام بانکی

ç     یکسان سازی نرخ سود بانکی و افزایش سقف تسهیلات بانکها

ç     تداوم چالشهای سیاسی ناشی از مناقشه ایران و غرب بر سر مسائل هسته ای و تأثیر آن بر بانک مرکزی

ç     تجدید ساختار بازار سهام که از برجسته ترین عوامل رکود بر بازار اوراق بهادار بوده است

ç     شتاب گیری تورم و افزایش قیمتها در اقتصاد

ç     کاهش سرمایه گذاری سرمایه گذاران در بخشهای اقتصادی به دلیل نااطمینانی از چالشهای سیاسی بین المللی

ç     کاهش سهم دلار در مبادلات خارجی کشور به دلیل تضعیف شدید ارزش دلار در بازارهای جهانی

---

[1]  رشد اقتصادی پایین تر کشورهایی با منابع طبیعی گسترده نسبت به سایر کشورها تناقضی است که به نفرین منابع شهرت دارد. این پدیده بر اثر عوامل مختلف ممکن است بوجود آید، از آن جمله کاهش قدرت رقابتی در سایر بخشهای اقتصادی ( که بر اثر نرخ واقعی ارز که به طبع تزریق درآمد حاصل از منابع بطور مسقیم در اقتصاد حاصل می‌شود.) به موجب آن درآمد حاصل از صادرات منابع طبیعی باعث لطمه خوردن به بخش تولیدی کشور می‌شود و به طبع آن با بالا رفتن نرخ واقعی ارز دستمزدها افزایش می‌یابد. تمام این عوامل باکاهش قابلیت رقابت کشور در بازارهای جهانی سبب وابستگی بیشتر کشور به درامدهای حاصل از منابع طبیعی می‌شود. بدین ترتیب اقتصاد کشور در برابر تغییر قیمت در مواد خام بسیار آسیب پذیر می‌شود